Fai ma’upē ha ngaahi ‘ulungāanga fakatupu mo’ui lelei

‘Oku ‘i he komiuniti ‘a e COVID-19. Ke fakatuai’i ‘ene mafola pea hokohoko atu hono malu’i koé, mo ho’o fānau pea mo ho komiuniti, ‘oku mahu’inga ke fai ma’upē e ngaahi ‘ulungāanga fakatupu mo’ui lelei ‘oku tau ‘ilo ki ai.

‘Ilo’i ma’upē ho’o ngaahi taimi huhu malu’i

‘E lava ‘e he tokotaha kotoa pe ‘i Nu’usila ta’u 5 pe lahi ange ‘o ma’u ha huhu malu’i COVID-19 ta’etotongi ‘i he taimi ni. Te ke lava ‘o ma’u ha huhu hoani (booster) kapau kuo ‘osi ha taimi ‘o ‘ikai toe nounou ange he mahina ‘e 3 talu mei ho huhu malu’i hono tu’o uá.

‘Oku kei hoko pe ‘a e huhu malu’i ko e me’angāue lelei taha ia ke tau’i ‘aki e COVID-19. Neongo kapau kuo ke ‘osi puke he COVD-19, ko hono fakahoko ha hoani hili ha ‘osi ha taimi fe’unga ‘oku ne ‘oatu kiate koe ha toe ‘otu malu’i makehe mei he vailasi.

‘Oku toe tokoni foki hono fakakakato ho ngaahi huhu malu’i ke malu’i ai foki ‘a e kakai ‘oku nau tu’u laveangofua ange ke puke lahi mei he vailasi pea mo e kakai ‘oku ‘ikai lava ke huhu malu’i kinautolu hangē koe fanga ki’i pēpē pea moe longa’ifānau iiki ange he ta’u 5.

Huhu malu’i COVID-19

Image
Family in a car wearings masks
‘Ilo’i ma’upē ho’o ngaahi taimi huhu malu’i
Nofo ‘i ‘api kapau ‘oku ke puke

Kapau ‘oku ke fakamokosia, fofonu pe ma’u ha ngaahi faka’ilonga ‘o e COVID-19 ‘oku totonu ke ke ‘alu ‘o tesi ‘i he kamata pē ke ke ongo’i puké. ‘Oku ‘uhinga hono fai ha tesi pea lipooti hono olá ‘i ho’o lekooti Covid (My Covid Record) ke ke lava ‘o ma’u ai ha tokoni ‘oku ke fiema’u ‘i he vave tahá.

Telefoni ki ho’o toketā pe ko e Healthline ‘i he 0800 358 5453 ki ha fale’i fekau’aki mo hono fai ha tesi.

Ngaahi faka’ilonga ‘o e COVID-19

Founga ke ma’u ha tesi COVID-19

Nofo ‘i ‘api kapau ‘oku ke puke
Tui ha me’a malu’i fofonga

Ko e ngaahi me’a malu’i fofongá ‘oku nau tokoni ke fakasi’isi’i ‘a e mafola ‘a e COVID-19. ‘Oku nau ‘aonga foki ‘i he ngaahi feitu’u ‘i loto fale ‘oku ‘ikai fu’u vilo lelei ai ha ‘ea fo’ou pea mo e taimi ‘oku ke ‘i he lotolotonga ‘o ha kakai ‘oku ‘ikai te ke ‘ilo’i.

‘Oku nau ta’ofi e mafola ‘a e fanga ki’i momo’i me’a ‘i he taimi ‘oku lea, kata, tale pe mafatua ai ha taha. ‘Oku mātu’aki ‘aonga eni ‘i he taimi ‘oku ma’u ai ha taha ‘e he COVID-19 kā ‘oku ne ongo’i saipē pe ‘ikai hā sino mai ha ngaahi faka’ilonga pau.

Kuo pau ke ke tui ha me’a malu’i ‘i ho’o ‘a’ahi ki ha ngaahi feitu’u fakahoko tokoni ki he mo’ui lelei.

Ko hono tui ha me’a malu’i fofonga

Tui ha me’a malu’i fofonga
Fakalelei’i e vilo e ‘ea lelei

‘Oku tokoni ‘a e vilo ‘a e ‘ea lelei ke to’o ‘a e fanga ki’i momo’i vailasi COVID-19 ‘i he ‘ea. ‘Oku mau fakalotolahi’i kimoutolu ke mou fakaavaava ho fale ke hū atu ha ‘ea lelei fo’ou ‘i he ‘aho kotoa pē, kau ai e hili ha ‘a’ahi atu ha taha ki homou ‘api.

Kapau e lava, fakaava fakakonga meimei he senitimita ‘e 5 ha matapā sio’ata ‘i he taimi lahi ‘o e ‘aho kotoa. Pē fakaava ‘o ka malava ‘a e ngaahi matapā sio’ata ‘o ‘ikai toe nounou ange he miniti 15 ‘i he taimi ‘e ala lava ai. 

Kapau ‘oku ‘ikai ava ho’o ngaahi matapā sio’atá, vakai’i ho’o sisitemi fakamokomoko ‘eá pe ‘oku ne lava ke sivi’i mo fakama’a e ‘eá.

‘Ea lelei pea mo e COVID-19

Fakalelei’i e vilo e ‘ea lelei
Tale pe mafatua ki ho tuiʻinimá

Tale pe mafatua ki ho tuiʻinimá pe ʻufiʻufi ho ngutú mo e ihú ʻaki ha pepa holoholo. Faʻo e pepa holoholó ʻi he puha vevé he taimi pe ko ia, pea fufulu fakaʻauliliki ho ongo nimá. Te ne tauhele’i eni ‘a e fanga ki’i pipihí mo taʻofi ‘a e vailasí mei ho ongo nimá, ke ‘oua te ke ala fakamafola atu ki he ni’ihi kehe mo fakapuke’i kinautolu.

Tale pe mafatua ki ho tuiʻinimá
Fufulu ho ongo nimá pe fakaʻaongaʻi e meʻa fakamaʻa nima tāmate siemú

Ko hono fanofanoʻi ho nimá ko e taha ia ʻo e ngaahi founga faingofua taha ké ke tauhi ai ho’o malú . Fufulu ma’u pē ʻaki ha koa ʻi ha sekoni ʻe 20. Pea fakamomoa faka’aufuli leva ho ongo nimá. ʻOku ne tamate’i ai ʻa e vailasí ʻaki haho fakapaaki ‘ene fo’ipula maluʻi.

ʻOku totonu ké ke fanofanoʻi ho ongo nimá ‘i ha feituʻu kakai’ia, pea hili hoʻo fangu ho ihu, tale pe mafatua.

‘Oua ‘e ala ki ho matá, kau ai ho fofongá, ihú pe ngutú, kapau ʻoku ʻikai maʻa ho nimá.

ʻOku toe ʻaonga foki hono fakaʻaongaʻi ʻo e meʻa fakamaʻa nima ki hono tāmate’i e siemú mo e vailasí. ʻOku ne fakaʻauha ʻa e fo’ipula maluʻi ʻo e vailasi, ka ʻo kapau pe ʻoku maʻu ʻe he me’afakama’a ha ‘alokaholo 'ikai toe si'i hifo he 60%. ʻOku toe ʻaonga foki ʻa e Me’a Fakama’a ʻi hono fakasiʻisiʻi ʻa e lahi mo e faʻahinga siemú ʻi ho nima.

Fufulu ho ongo nimá pe fakaʻaongaʻi e meʻa fakamaʻa nima tāmate siemú
Fakamaʻa pe fakamaʻa ‘aki ‘a e kemikale fufulu me’á e ‘ū fukahime’a fa’a ngāu’akí

Fakamaʻa maʻu pē e ngaahi fukahi me’a. ʻOku kau heni ʻa e ngaahi fukahi me’a faʻa ngāue’aki hangē ko e kauʻi matapaa, me’a kamosi ʻo e māmá mo e telefoní.

Ko e taimi ‘oku mānava, lea, tale pe mafatua ai ha taha ‘oku puke, te nau lava ʻo fakamafola ha ngaahi momoʻi meʻa ʻoku ʻi ai e vailasi. Ko e ngaahi momo'i me'a ko eni 'oku kehekehe pe honau lahi. Ko e fanga ki’i momo’i me’a pe pipihi lalahi mo mamafa ‘oku nau ala tākoto ‘i he ngaahi fukahi ‘ēlia ‘i he ‘ātakai takatakai.

Fakaʻaongaʻi ha me’a tāmate vailasi pea muimui ki he ngaahi fakahinohino. Manatuʻi ke tauhi ke malu ʻa e ngaahi meʻa fakamaʻa mo e ngaahi meʻa fufuflu siemu ke malu.

Fakamaʻa pe fakamaʻa ‘aki ‘a e kemikale fufulu me’á e ‘ū fukahime’a fa’a ngāu’akí
Fakamamaʻo mei a kinautolu ‘oku ʻikai ké ke maheni mo iá

ʻOku ʻikai fiemaʻu koe ké ke fakamamaʻo mei he niʻihi kehé. Ka ʻoku kei ʻaonga pe ke tauhi e vāmama’o malu mei he kakai ʻoku ʻikai ké ke ʻiloʻi lolotonga hoʻo mavahe mei api. ʻE tokoni ʻeni ke fakasiʻisiʻi ʻa e mafola ʻa e COVID-19 ʻi he kolo.

Fakamamaʻo mei a kinautolu ‘oku ʻikai ké ke maheni mo iá
Lekooti e feituʻu naʻá ke ʻi aí

ʻI he lolotonga ‘a e mafola lahi ʻa e Omicron, ʻoku ʻikai toe fiemaʻu ke tau fetuʻutaki ‘o fakatotolo’i fakafoʻituitui ‘a e kau puké. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ké ke tauhi ha lekooti ʻo e feituʻu naʻá ke ʻi aí ke taumu’a ki hono fakatotoloʻí.

Telia naʻa ke sivi ‘oku ke positivi he COVID-19, ʻoku kei fakapotopoto ange:

  • lekooti e kakai ne ke feohi mo iá
  • lekooti ha ngaahi feituʻu ʻoku tuʻu fakatuʻutāmaki ʻaupito kuó ke ʻaʻahi ki ai, hangē ko ʻení ki he ngaahi falemahakí pe ngaahi fale tauhiʻanga ʻo e kau toulekeleká
  • fakamo’ui ma’u pe e Bluetooth fakatotolo.

ʻOku mau fale’i atu ke ʻoua leva te ke toʻo ʻa e COVID Tracer app mei hoʻo telefoni. ʻOku kei fakaʻaongaʻi pe ʻa e Bluetooth fakatotoló ke fakahā ki he kakai kapau kuo nau fetuʻutaki vaofi mo ha taha ʻoku puke he COVID-19.

Bluetooth Fakatotoló | Potungāue Moʻuí

‘E malava ke toe fakafoki mai ‘a e founga fakatotolo’i e fetu’utakí ka toe tū’uta ‘a e fōtunga fo’ou ‘o e vailasí ‘i Nu’usila.

Lekooti e feituʻu naʻá ke ʻi aí

Lekooti e feituʻu naʻá ke ʻi aí